ORTA ASYADA KURULAN İLK TÜRK DEVLETLERİ

Türklerin Ilk Ana Yurdu

Türklerin ilk ana yurdu Orat Asya'da; Bati'da Hazar Denizi'nden Doğu’da Kingan Dağları’na, Kuzey'de Altay Dağları’ndan Güney'de Hindukuş ve Karanlık Dağları’na kadar uzanan bölgedir.

Bu bölge, coğrafi yapısı ve iklim şartlarının da elverişli olması nedeniyle Türkler tarafindan Ana Yurt olarak tercih edilmiştir.

Göçebe kültürünün sonucunda su durumlar ortaya çıkmıştır.

*Merkezi yapı güçlenememiş,

*Teşkilatçı özellik gelişememiş,

*Mimari ve şehircilik ortaya çıkmamış,

*Ekonomi, hayvancılığa dayalı kalmış,

*Askeri yapıysa gelişmiştir.

Türklerin Orta Asya'dan Göç Etmenlerinin Nedenleri:

*Topraklarının tarıma elverişsiz olması,

*Hayvanlar için otlakların yetersiz olması,

*İklim koşullarının değişmesi nedeniyle kuraklık ve şiddetli kış yaşanması,

*Türk boyları ve yabancı kavimlerle yapılan mücadelelerdir.

Asya Hun (Büyük Hun) Devleti

Merkez Ötügen olmak üzere Orhun ve Selenga nehirleri çevresinde kuruldu.

Tarihte bilinen ilk Türk devletidir. Devletin kurucusu ve ilk hükümdarı Teoman’dır.

Çinlilere karşı seferler yaptılar, Çinliler de bu seferleri durdurmak için Çin Seddi'ni yapmak zorunda kalmışlardır.

Teoman’ın oğlu Mete Han döneminde; diğer Türk devletlerine de örnek olacak "onluk sistem"e dayalı ilk düzenli Türk ordusu kuruldu.

Asya Hun Devleti'nin Yıkılışı

Mete Han’ın ölümünden sonra oğulları ülkeyi iyi yönetemediler.

Çin entrikaları ve bu devletle yapılan savaşlar ülkeyi zayıflattı.

İpek Yolu'nun Çin kontrolüne geçmesi nedeniyle Hun ekonomisi bozuldu.

Artan Çin baskısı nedeniyle ülke iyice zayıflayarak Doğu ve Batı olarak ikiye ayrıldı.

Kavimler Göçü:

Çin baskısından kaçan Kuzey Hunları, M.S. 375'de Batı’ya göç etmeye başladılar. Hun göçleri sonunda Karadeniz'in Kuzeyi'ndeki Germen kavimleri Batı’ya göç etti. Doğu Germen kavimlerinin göçü sonucunda, Roma İmparatorluğu, M.S. 395 tarihinde, Doğu ve Batı olmak üzere ikiye ayrıldı.

UYARI: Avrupa’ya ve Anadolu'ya ilk Türk akını bu dönemde düzenlenmiştir. Bu akınlar Anadolu'ya yerlesme ve yurt edinme amacı taşımamaktadır.

Avrupa Hun Devleti

M.S. 400'lerde başkent Etzelburg olmak üzere Avrupa Hun Devleti kuruldu. Bu sırada Hun hükümdarı Balamir'di.

Avrupa Hunları’nın en ünlü hükümdarı Attila’dır. Attila, 447 yılında büyük bir ordu ile Doğu Roma (Bizans) üzerine yürüdü ve onları vergiye bağladı.451 yılında Bati Roma İmparatorluğu üzerine ve 452 yılında da İtalya üzerine iki büyük sefer yaptı.

Göktürk Devleti

552'de Avarlara karşı isyan ederek, Bumin Kağan önderliğinde Ötügen merkez olmak üzere kuruldu. Tarihte Türk ismini devlet isimlerinde kullanan ilk topluluktur. Bumin Kağan’ın yerine geçen Mukan Kağan zamanında devlet en parlak dönemini yaşadı. İstemi Yabgu döneminde Bizans ile Sasani Devleti'ne karşı büyük mücadeleler yapıldı.

Göktürk Devleti, Çin entrikaları sonucu, 582 yılında Doğu ve Batı Göktürkler olarak ikiye ayrıldı.

UYARI: Bu dönemde İpek Yolu, Göktürk, Sasani ve Bizans Devletleri'ni karşı karşıya getirmiştir. Ilk Türk-Bizans ittifakı Sasaniler'e karşı bu dönemde olmustur (571). Hedef doğu-bati ticaretini ele geçirmektir.

II. Göktürk (Kutluk) Devleti

682 yılında Kutluk Kağan önderliğinde kuruldu. Ünlü hükümdarları Bilge Kağan döneminde, vezirleri Kültigin ve Tonyukuk ile birlikte, en parlak dönemlerini yaşadılar. Bilge Kağan’ın ölümünden sonra zayıflayarak Basmil, Karluk ve Uygurların isyanı sonucu yıkıldılar.

UYARI: Türk tarihinin ve Türk edebiyatının ilk yazılı kaynağı olarak kabul edilen Orhun yazıtları bu dönemde yazılmıştır. Bu yazıtlarda Göktürk Tarihi ve Türk Uygarlığı hakkında önemli bilgiler verilmektedir.

Uygur Devleti

Yerleşik yaşamı benimseyen ilk Türk topluluğudur. Budizm ve Maniheizm'i benimsediler. Çin’den sonra matbaayı geliştirerek ikinci kez kullanmış ve hareketli harfleri icat ettiler.840 yılında Kırgız Türkleri tarafından yıkıldılar.

UYARI: Budizm ve Maniheizm Uygurların hem mimari alanında hem de savaşçı özelliklerini kaybetmelerinde etkili olmustur.

Kırgızlar, Uygurları yıkarak Türk yurdunun Moğolların eline geçmesine neden olmuşlardır. Bu yüzden Türk tarihinde olumsuz anılmışlardır.