DAĞILMA DÖNEMİ (1792-1922)

DAGILMA DÖNEMI PADISAHLARI :

III. Selim (1789 – 1807).
IV. Mustafa (1807 – 1808).
II. Mahmut (1808 – 1839).
Sultan Abdülmecid (1839 – 1861).
Sultan Abdülaziz (1861 – 1876).
V. Murat (1876).
II. Abdülhamit (1876 – 1909)
V. Mehmet Reşat (1909 – 1918).
VI. Mehmet Vahdettin(1918 – 1922).
XIX. Yüzyıl Devletler Tablosu :
Osmanlı Devleti’nde, 18. Yy.da bütün çabalara rağmen devletin çöküşü önlenememiş, gerek içteki çöküntü, gerekse dışta alınan mağlubiyetler ve büyük toprak kayıpları yüzünden Osmanlı Devleti kendi ayakları üzerinde duramayacak kadar güçsüzleşmiştir. Büyük devletlerarasında ki sürtüşmeler ve rekabetten faydalanarak ayakta kalmaya çalışmış, yani denge politikası izlemiştir. 19.y.y.’in sonlarına kadar İngiltere, 1878 Berlin Antlaşması’ndan sonra Almanya ile yakınlaşmaya girmiştir.
İngiltere’nin bu yüzyıldaki politikası sömürgelerine giden yolların güvenliğini sağlamaktır. Bu amaçla özellikle Doğu Akdeniz’de zayıf bir Osmanlı Devleti isine geldiğinden Osmanlı’yı Berlin Antlaşmasına kadar desteklemiştir. Bu tarihten sonra Osmanlı – Almanya yakınlaşması meydana gelince Osmanlı’yı parçalamaya yönelik bir politika takip etmiştir.
İngiltere ile rekabet halinde olan Fransa ise Rusya ve özellikle Almanya karşısında İngiltere ile beraber hareket etmektedir.
Sıcak denizlere inmek isteyen Rusya, hasta adam olarak gördüğü Osmanlı’nın mirasını paylaşmayı düşünmektedir.
Almanya ise Prusya krallığı etrafında 1870’de siyasi birliğini tamamlamış, güçlü ve sanayileşmiş bir devlet olarak ortaya çıkmıştır. İngiltere’nin sömürgelerine göz dikmesi aralarında rekabete yol açmıştır.
Piyomento Krallığı etrafında siyasi birliğini tamamlayan İtalya sömürge arayışı içindedir.
Avusturya ise, Balkanlar’ı ele geçirmek ve Doğu Akdeniz’de yeni çıkarlar elde etmek istemektedir.
DAGILMA DÖNEMI SIYASI OLAYLARI
Napolyon’un Mısır’ı İşgali (1798 – 1801)
Fransız İhtilalı sonucu ortaya çıkan İhtilal Savaşları’nda büyük başarı kazanan Napolyon, İngiltere’nin Akdeniz’deki üstünlüğüne son vermek amacıyla 1798’de Mısır’ı İşgal etmiştir. Osmanlı Devleti İngiltere ve Rusya’dan yardım istemiştir. Fransız donanması Mısır önlerinde İngilizler tarafından yakılmıştır. Osmanlı Devleti’ni barışa zorlamak isteyen Napolyon, Akka Kalesi’ni kuşatmışsa da Cezzar Ahmet Pasa yönetimindeki Nizam-i Cedit orduları karsısında ilk mağlubiyetini almıştır. 1801 El-Arış Antlaşması’nı imzalayan Fransa Mısır’dan çekilmiştir.
Not-1: Osmanlı – Fransız iliksileri bu olayla ilk kez bozulmuş, fakat 1804 Sırp İsyanı’ndan sonra tekrar düzelmiştir.
Not-2: Osmanlı denge politikası izlemeye başlamıştır.
Not-3: Rus donanması ilk kez boğazlardan serbestçe geçmiştir.
Not-4: Fransa Doğu Akdeniz’deki etkinliğini kaybetmiştir.
1806 – 1812 OSMANLI – RUS SAVASI :
Nedenleri :
- Rusya’nın geçici olarak işgal ettiği Ege Adaları’nı Fransız tehlikesi sürdüğü gerekçesiyle boşaltmaması
- Rusların Mora, Eflak, Boğdan ve Sırpları kışkırtması
- Osmanlı’nın Rusya yanlısı tavır izleyen Eflak ve Boğdan beylerini görevden alması
- Boğazları Ruslara kapatması
- Napolyon’un Osmanlıları kışkırtması yüzünden savaşlar başlamıştır. Napolyon’un ikiyüzlülüğü sebebiyle yalnız kalan Osmanlı Devleti mağlup olarak barış istemiştir.
1812 Bükreş Antlaşması :
- Baserabya Rusya’ya bırakılacak
- Prut Nehri sinir olacak
- Rusya savaşta işgal ettiği Eflak ve Boğdan’dan çekilecek
- Sırplara imtiyaz verilecektir.
Not: İlk kez bir azınlığa imtiyaz verilmiştir. Bu daha sonra diğer azınlıklara da yol göstermiştir.
MILLIYETÇILIK ISYANLARI(ULUSÇULUK HAREKETLERI)
** Sırp İsyanı (1804 – 1878)
Sebepleri :
¨ Fransız İhtilalı’nın ortaya çıkardığı milliyetçilik akimi
¨ Rusya’nın kışkırtması
¨ Osmanlı merkezi otoritesinin bozulması
¨ Gönderilen yöneticilerin haksiz davranışları
¨ Osmanlı Avusturya savaşlarında Sırbistan’ın savaş alanı haline gelmesi
İlk isyan 1804’de Kara Yorgi tarafından çıkarılmış, Rus savaşları yüzünden uzun süre bastırılamamıştır. 1812 Bükreş Antlaşması ile imtiyazlar elde eden Sırplar, 1829 Edirne Antlaşması ile özerklik kazanmış, 1878 Berlin Antlaşması ile de bağımsızlıklarını elde etmişlerdir.
Not: Sırplar Osmanlı’ya karsı ilk ayaklanan millettir.
** Yunan İsyanı (1820 –1829) :
Sebepleri :
¨ Milliyetçilik akimi
¨ Rusya’nın kışkırtması
¨ Avrupa Devletlerinin Rumları eski Yunan uygarlığının temsilcileri olarak kabul etmeleri
¨ Etnik-i Eterya’nın çalışmaları
¨ Osmanlı yönetimindeki bozulmalar
¨ Rum aydınlarının çalışmaları
İlk isyan 1820’de Eflâk’ta çıkmış, fakat Tepedelenli Ali Pasa tarafından bastırılmıştır. Ali Paşa’nın Osmanlı yöntemiyle arasının bozulup isyan etmesiyle uygun ortamı bulan Rumlar 1821’de Mora’da isyan etmişler, Avrupa devletlerinin de desteğini alan isyan bastırılamamıştır. Mısır valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa’dan yardım istenmiş, Mehmet Ali Pasa Mora ve Girit valiliğine karşılık yardım ederek isyanı bastırmıştır. Buna kızan Avrupa devletleri, Navar in’de Osmanlı ve Mehmet Ali Pasa donanmasını yakmışlardır. Osmanlı Devleti tazminat istemiş, buna karşılık Avrupa devletleri Yunanistan’ın bağımsızlığını teklif etmişlerdir. Kabul edilmeyince Fransa geçici olarak Mora’yı İngiltere İskenderiye’yi işgal etmiştir. Rusya ile savaş açmıştır. Yapılan savaşı kaybeden Osmanlı Devleti, 1829 – Edirne Antlaşması ile Yunanistan’ın bağımsızlığını tanımıştır.
1827 – 1829 OSMANLI – RUS SAVASI :
1826 Yılında Yeniçeri Ocağı kaldırılmış, yerini dolduracak bir ordu kurulamamıştı. Ordusunu ve donanmasını kaybeden Osmanlı Devleti Rusya karsısında başarılı olamamış, Ruslar doğuda Erzurum’a, batıda Edirne’ye kadar ilerlemişlerdir. Osmanlı Devleti barış istemek zorunda kalmıştır.
- 1829 Edirne Antlaşması :
¨ Yunanistan bağımsız olacak (ilk kez bir azınlık bağımsızlık kazandı.)
¨ Sırplara özerklik verilecek (ilk kez bir azınlık özerklik kazandı.)
¨ Eflak ve Boğdan Osmanlı İmparatorluğu’na bağlı kalacak fakat buralara imtiyaz verilecek (Romanya’nın temelleri atılmıştır.)
¨ Osmanlı Devleti 8.500.000 lira savaş tazminatı ödeyecek
¨ Doğu’da Batu’ma kadar olan topraklar Rusya’ya bırakılacak
Not-1: Küçük Kaynarca’dan sonra imzalanan en ağır anlaşmadır.
Not-2: Fransa’nın Cezayir’i işgaline zemin hazırlamıştır. (Kuzey Afrika’da kaybettiğimiz ilk topraktır – 1830)
Not-3: Mısır sorununa sebep olmuştur.
MISIR SORUNU
Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Pasa, Mısır’da güçlü bir yönetim, ekonomi, ordu ve donanma oluşturmuştu. Mora İsyanı’nın bastırılmasında yardım istenince, Mora ve Girit valiliğini istemiş fakat Edirne antlaşmasıyla Mora’da Yunanistan kurulunca, Mora’ya karşılık Suriye valiliğini istemiştir. II. Mahmut Girit’i vermekle beraber Suriye valiliğini vermemiş, bunun üzerine Mehmet Ali Pasa isyan etmiştir. Oğlu İbrahim pasa komutasındaki Mısır ordusu Suriye’yi ele geçirmiş, Osmanlı ordusunu Adana ve Konya’da mağlup ederek Kütahya’ya kadar ilerlemiştir. İstanbul tehlikeye girince II. Mahmut Rusya’dan yardım istemek zorunda kalmıştır. Rus donanma ve ordusu İstanbul önlerine gelince bu durumdan İngiltere ve Fransa rahatsız olmuştur. Onların müdahalesi ile sorun uluslar arası bir hal almış ve Kütahya Antlaşmasıyla belli bir süre için çözüme kavuşturulmuştur.
1833 Kütahya Antlaşması :
¨ Mehmet Ali Paşa’ya Mısır valiliğine ek olarak Suriye ve Girit valiliği
¨ Oğlu İbrahim Paşa’ya Cidde valiliğine ek olarak Adana valiliği verilmiştir.
Not-1: Osmanlı Devleti’nin bir valisi karşısında mağlup olması güçsüzlüğünü ortaya koymuştur.
Not-2: İki taraf da antlaşmadan memnun kalmamıştır.
HÜNKÂR ISKELESI ANTLASMASI (1833) : II. Mahmut, Mehmet Ali Paşa’dan çekindiği, İngiltere ve Fransa’ya da güvenmediği için Rusya’yla ittifak yapma yoluna gitmiştir. Bu antlaşmaya göre ;
* Osmanlı Devleti bir saldırıya uğrarsa Rusya ordu ve donanma yardımı yapacak, fakat masraflarını Osmanlı karşılayacak.
* Rusya saldırıya uğrarsa, Osmanlı Devleti Boğazları kapatacak.
* Antlaşma 8 yıl geçerli olacak
Not: Böylece Boğazlar sorunu ortaya çıkmıştır. Antlaşma İngiltere ve Fransa’nın tepkisine sebep olurken, Rusya amacına bir adım daha yaklaşmıştır. Osmanlı Devleti egemenlik hakkini kullanarak son kez Boğazlarla ilgili olarak kendisi karar vermiştir.
** BALTA LIMANI ANTLASMASI (1838)
8 Yıl sürecek antlaşmanın sonuna yaklaşılması ve Mehmet Ali Paşa’yla gerginliğin devam etmesi, Mısır ve Boğazlar sorununda İngiltere’nin desteğini almak isteyen Osmanlı Devleti’ni İngiltere ile antlaşma imzalamaya sevk etmiştir. Böylece İngiltere’ye çok geniş ayrıcalıklar verilmiştir.
MISIR SORUNU’NUN ÇÖZÜMLENMESI :
Kütahya Antlaşması ile elde ettiği topraklarla yetinmek istemeyen M. Ali Pasa ve verdiği toprakları geri almak isteyen II. Mahmut arasında 1839 Nizip Savaşı meydana gelmiştir. Osmanlı ordu ve donanması mağlup olmuş, mağlubiyet haberi İstanbul’a gelmeden ölen II. Mahmut’un yerine Abdülmecit tahta çıkmıştır.
Hünkâr İskelesi Antlaşması’na göre Rusya’nın yardım istemesinden çekinen İngiltere Mısır sorununu uluslar arası bir konferansa çekmiş, Fransa hariç Avrupa’nın büyük devletlerinin katıldığı bir antlaşma imzalanmıştır.
** 1840 Londra Mukavelenamesi
¨ Mısır hukuken Osmanlı Devleti’nin olacak, yönetimi Mehmet Ali Pasa ve ailesine verilecek(Mısır Hıdivliği)
¨ Suriye, Girit, Adana, Cidde, Osmanlı’ya geri verilecek
¨ Mısır Osmanlı’ya yıllık vergi ödeyecektir.
Not-2: Fransa’ya güvenerek antlaşmaya uymayan M. Ali Pasa, Osmanlı – İngiliz donanmasına yenilince antlaşmaya uymuştur
BOGAZLAR SORUNUNUN ÇÖZÜMLENMESI
Hünkâr iskelesi Antlaşması’nın süresinin dolması üzerine bu antlaşmanın yenilenmesini engellemek isteyen İngiltere sorunu uluslararası bir konferansa taşımıştır. İngiltere, Rusya, Fransa, Prusya, Avusturya ve Osmanlı Devleti katılmıştır.
1841 Londra Antlaşması (Londra Boğazlar Sözleşmesi) :
¨ Boğazlar Osmanlı Devleti egemenliğinde olacak
¨ Savaş gemileri geçemeyecek fakat ticaret gemilerinin boğazlardan geçsi serbest olacaktır.
Not-1: İlk kez Boğazların durumu uluslar arası bir konferansta belirlenmiştir.
Not-2: Rusya Hünkâr İskelesi’yle elde ettiği hakları kaybetmiştir.
Not-3: İngiltere ve Fransa Akdeniz’deki güvenliklerini sağlamışlardır.
Not-4: Osmanlı’nın Boğazlar üzerindeki mutlak egemenliği sona ermiştir.
KIRIM SAVASI (1853 – 1856)
Sebepleri :
- Rusya’nın sıcak denizlere inmek istemesi
- Boğazlar üzerinde söz sahibi olabilmek için Hünkar İskelesi’ne benzeyen bir antlaşma yapmak konusunda Osmanlı’ya baskısı
- Balkan toplumlarını kışkırtması
- Kutsal yerler sorunu
- İstanbul’a elçi olarak gönderilen prens Mençikof’un saygısız ve tutarsız istek ve davranışları
Rusya Osmanlı’ya savaş açarak doğudan ve batıdan taarruza geçmiştir. İngiliz ve Fransız donanmasının Boğazlar’dan geçerek, İstanbul önlerine gelmesine kızan Ruslar, Sinop limanında bulunan Osmanlı donanmasını yakmıştır. (1853 Sinop Baskını). Rusya’nın güçlenmesi, Boğazlarda söz sahibi olması ve Akdeniz’e inmesi Avrupa devletlerinin çıkarlarına ters düşmekteydi. Bu amaçla İngiltere, Fransa ve Piyemento Osmanli’nin yaninda savasa katildilar. Müttefik orduları karşısında Rusya tutunamayarak mağlup oldu. Rus yönetiminde de değişiklik olmuş, yeni Çar barış istemiştir. Paris’teki barış görüşmelerine İngiltere, Fransa, Piyemento, Avusturya, Prusya, Rusya ve Osmanli Devleti katılmıştır.
1856 Paris Antlaşması :
¨ Karadeniz tarafsız bir bölge olacak, burada Osmanli ve Rusya donanma ve tersane bulunduramayacak
Yorum: Osmanli Devleti galip geldiği savaşta mağlup muamelesi görmüştür.
¨ Osmanli Devleti bir Avrupa devleti sayılacak ve toprak bütünlüğü Avrupa devletlerinin garantisi altında olacak
Yorum-1: Böylece Avrupa devletler hukukundan faydalanacak ve Rusya karsisinda toprak bütünlüğü korunmuş olacaktır.
Yorum-2: Osmanli Devletinin kendi topraklarını koruyamayacak kadar güçsüz olduğu ortaya çıkmıştır.
¨ Osmanli ve Rusya savaşta işgal ettiği yerlerden geri çekilecek
¨ Eflak ve Boğdan’a özerklik verilecek
¨ Boğazların durumu 1841 Londra Antlaşması’na göre olacak
¨ Tuna Nehri’nin yönetimi bir komisyona bırakılacak ve ticaret gemilerine açık olacak
¨ Avrupa devletleri Osmanli’nin yapacağı ıslahatlara karışmayacak.
Not-1: Paris Konferansı esnasında Osmanli Devleti Islahat Fermanı’nı hazırlayarak konferansa sunmuştur. (iç islerine karışılmasını önlemek amacıyla).
Not-2: Rusya, Küçük Kaynarca ve Edirne Antlaşması ile elde ettiği hakları kaybetmiştir.
Not-3: Osmanlı Devleti ilk kez Kırım Savası esnasında Abdülmecit zamanında 1854’de İngiltere’den borç almıştır
Not-4: Islahat Fermanı’nın antlaşma metninde yer alması Avrupa’nın içişlerimize karışmasına zemin hazırlamıştır.
1877 – 1878 OSMANLI – RUS SAVASI (93 HARBI)
Sebepleri :
- Almanya ve İtalya’nın siyasi birliğini kurmasıyla Avrupa’da meydana gelen gelişmelerden Rusya’nın faydalanmak istemesi.
- Kırım Savaşı’yla kaybettiği hakları elde etmek istemesi
- Karadeniz kıyılarını silahlandırmak istemesi
- Bosna – Hersek, Sırbistan, Romanya, Karadağ ve Bulgaristan’da kışkırtmalarda bulunarak isyanlar çıkartması.
- Osmanli Devleti’nin kuvvet kullanarak isyanları bastırması ve Rusya yanlısı beyleri görevden alması
- Böylece Balkan bunalımının ortaya çıkması
- Balkan bunalımını görüşmek için toplanan Berlin, Londra, İstanbul konferansları kararlarının Osmanli Devleti’nce kabul edilmemesi
Not: İstanbul konferansı toplandığı esnada Jön Türkler’in gayretleriyle Avrupa devletlerinin iç islerimize karismasini engellemek için Kanuni Esasi ilan edilerek I. Meşrutiyet Dönemi başlamıştır. (23 Aralık 1876)
Rusya ile yapılan savaşta ağır mağlubiyetler alınmış, Ruslar doğudan Erzurum’a batıdan İstanbul yakınlarında Yeşilköy’e kadar ilerlemişlerdir. Osmanli Devleti barış istemiştir.
1878 Ayestefanos (Yeşilköy) Antlaşması :
- Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsız olacak
- Batum, Kars, Ardahan, Artvin, Doğu Beyazıt ve Eleşkirt Rusya’ya bırakılacak
- Büyük bağımsız Bulgaristan kurulacak
- Osmanli savaş tazminatı ödeyecek (30 milyon)
- Bosna – Hersek’e muhtariyet verilecek
- Yunanistan’a Teselya bölgesi verilecek
- Ermeni ve Rum azınlıklara ayrıcalıklar verilecektir.
Not: Rusya tarihi emellerine ulaşma yolunda önemli bir adim atmıştır. Balkanlar ve boğazlarda elde ettiği haklar özellikle İngiltere ve Avusturya’nın çıkarlarına ters düşmüştür.
Denge politikası izleyen II. Abdülhamit’in müracatı ile Avrupa devletlerinin baskısıyla Berlin Antlaşması imzalanmış ve Ayestefanos yürürlüğe girememiştir. Ölü doğmuş bir antlaşmadır. (Sevr ile ortak yani)
1878 Berlin Antlaşması :
- Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsız olacak
- Batum, Kars, Ardahan ve Artvin Rusya’ya bırakılacak fakat Doğu Beyazıt ve Eleşkirt Osmanlı’da kalacak
- Bulgaristan üçe ayrılacak; Makedonya Osmanlı’da kalacak, Doğu Rumeli Hıristiyan bir valinin yönetiminde imtiyazlı bir eyalet olacak, asil Bulgaristan ise Osmanlı’ya bağlı özerke bir prenslik olarak kalacak.
- Savaş tazminatı 60 milyona çıkarılacak
- Bosna – Hersek Osmanlı’ya ait olacak fakat yönetimi Avusturya’ya bırakılacak
- Yunanistan’a Teselya bölgesi verilecek
- Ermeni ve Rum azınlıklara ayrıcalıklar verilecektir.
Not: 19. Y.y. da imzalanan en ağır antlaşmadır. Rusya, Balkanlar ve Boğazlar üzerinde Ayestefanos ile elde ettiği hakları kaybetti. İngiltere ile Avusturya en karlı çıkan devletlerdir. Osmanli Devleti açısından önemli bir değişiklik olmamış, yalnız Rusya’nın Osmanlıyı parçalama emellerine set çekilmiştir. Ermeni meselesi ortaya çıkmıştır. Osmanli Alman yakınlaşması başlamıştır. İngiltere, Osmanli’yi korumaya yönelik politikasını değiştirmiş, bundan sonra parçalamaya çalışmıştır. Osmanli Devleti’nin tek kazancı Doğu Beyazıt olmuş, Kıbrıs gibi önemli bir üs kaybedilmiştir.
DAGILMA DÖNEMI ISLAHATLARI
II. MAHMUT DÖNEMI ISLAHATLARI (1808 –1839)
II. Mahmut zamanında hemen her alanda ve Avrupa direkt taklit edilerek ıslahatlar yapılmıştır.
- Askeri Alanda :
¨ Alemdar Mustafa Pasa tarafından Nizam-i Cedit’e benzeyen yeni bir ordu kurulmuştur. Fakat Yeniçeriler tepki göstererek isyan etmişler. Alemdar Mustafa Pasa öldürülmüş ve kurulan Sekban-i Cedit ocağı kapatılmıştır.
¨ II. Mahmut yeniçerilerden olusan Eşkinci adıyla yeni bir ocak kurmuşsa da talim yapmak istememeleri yüzünden ocağı kapatmıştır.
¨ 1826 Vakay-ı Hayriye: 1826 da halkın ve ulema sınıfının da desteğiyle Yeniçeri Ocağı kaldırılmış, bu olaya Vakay-ı Hayriye denmiştir.
Not: Padişahların devlet üzerindeki otoritesi yeniden sağlanmış, ayrıca ıslahatların önündeki en büyük engel kaldırılmıştır.
¨ Yerine Asakir-i Mansure-i Muhammediye ordusu kurulmuştur.
¨ Seraskerlik makamı kurulmuştur.
- Yönetim Alanında :
¨ Sened-i Ittifak (1808) : Ayanlar ile yapılan bir antlaşmadır. Buna göre, ayanlar devlete itaat edecek ve yeniliklere karşı çıkmayacak, buna karşılık bulundukları bölgelerde vergi ve asker toplayabileceklerdir.
Not: Hükümdarın yetkilerinin ilk kez sınırlandırılması bakımından Magna Charta’ya benzer. Zorla imzalatılmamış olması bakımından farklılık gösterir.
¨ Divan kaldırılmış yerine nazırlıklar (bakanlıklar) kurulmuştur.
¨ Memurlara rütbe ve nisan sistemi getirilmiştir.
¨ İlk kez nüfus sayımı yapılmıştır. (Askeri amaçlı)
¨ İller merkeze bağlanmıştır.
¨ Dirlik sistemi kaldırılmıştır. (Memurlara maaş bağlandı)
¨ Dar’üs-Şuram-ı Baba-ı Ali (ıslahatlara öncülük etmek için), Dar’üs-Şuray-ı Askeri (askerlik islerini düzenlemek için), Meclis-i Valay-ı Ahkâm-ı Adliye (adalet islerini düzenlemek için) kurulmuştur.
¨ Muhtar tayinleri yapılmıştır.
- Eğitim ve Kültürel Alanda :
¨ II. Mahmut resmini yaptırarak devlet dairelerine astırdı.
¨ Posta, polis ve karantina teşkilatları kuruldu.
¨ Memurlara fes ve pantolon giyme zorunluluğu getirildi.
¨ Avrupa tarzı okullar açılmış, bu da eğitimde ikiliklerin çıkmasına sebep olmuştur. (Rüştiye, Tıbbiye, Harbiye, Enderun’un yerine Mekteb-i Maarifi Adliye)
¨ İlk kez Avrupa’ya öğrenci gönderildi.
¨ İstanbul’da ilköğretim zorunlu hale getirildi.
¨ Takvim-i Vakayı adli ilk resmi gazete çıkarıldı.
¨ Yabancı müzik serbest bırakıldı.
- Ekonomik Alanda :
¨ Ingilizlerle Balta Limanı Antlaşması yapıldı (1838).
¨ Yerli malı kullanımı teşvik edildi.
¨ Yerli tüccarların rekabet edebilmesi için gümrük kolaylıkları getirildi.
¨ Memurların ve askerlerin elbiselerinin yerli kumaştan yapılmasına çalışıldı.
TANZIMAT DÖNEMI (1839 –1876) :
- Tanzimat Fermanı (Gülhane Hattı Hümayunu) (1839) :
Boğazlar ve Mısır sorununda Avrupa devletlerinin desteğini almak ve azınlıklara imtiyaz verme baskılarına son vermek amacıyla Abdülmecid zamanında Dışişleri bakanı Mustafa Reşit Paşa tarafından hazırlanmış ve Gülhane parkında okunmuştur. II. Mahmut döneminde başlayan batılı toplum oluşturma çalışmalarına hız vermiştir.
Osmanli Devleti’nde bütün ıslahatlarda olduğu gibi Tanzimat Fermanı’nda da yenilik isteği halktan değil yönetici tabakadan gelmiştir. (Meşrutiyetler hariç). Tanzimat Fermanı ilk kez padişahın üzerinde bir kanun gücü olduğunu göstermiştir. (Bu yönüyle Magna Charta’ya benzer). Bir hukuk devleti olma yolunda önemli bir adimdir, anayasacılık hareketi başlamıştır.
Maddeleri :
¨ Halkın can, mal ve namus güvenliği sağlanacaktır.
¨ Askerlik, vatan hizmeti haline getirilmiş, askere alma ve terhis işlemleri belirli kurallara göre yapılacaktır.
¨ Vergiler, herkesin gelirine göre alınacaktır.
¨ Kanunlar herkese eşit uygulanacak ve mahkemeler açık olacak
¨ Herkese mal, mülk, edinme ve istediği gibi tasarruf hakki sağlanacak.
¨ Rüşvet ve iltimas önlenecek.
Not-1: Mülkiyet hakkı güvence altına alınmıştır.
Not-2: Batılılaşma hareketi hızlanmıştır.
Tanzimat Dönemi Yenilikleri :
- Islahat Fermanı ilan edilmiştir (1856)
- İl genel meclisleri kurulmuştur.
- İltizam yolu ile aşar vergisi toplama usulü kaldırılmış, maliye bakanlığı tarafından toplanması kararlaştırılmıştır.
- Cizye miktarının belirlenmesi işi patrikhaneye verilmiştir.
- İlk kâğıt para basılmıştır. (Kaime – 1844)
- İlk dış borç İngiltere’den alınmıştır. (Kirim Harbi esnasında – 1854)
- İlk demiryolu hattı kurulmuştur. (İzmir – Aydın hattı)
- İlk telgraf okulu açılmıştır.
- Eğitim bakanlığı kurulmuş, okullar ilk, orta, lise ve yüksekokul diye kısımlara ayrılmıştır.
- Öğretmen okulları ve mülkiye mektebi açılmıştır.
- Kız öğrenciler ilk kez okullara alındı.
- Şer’i kanunların yanında Avrupai tarz kanunlar yapılmış bu da hukukta ikilik ortaya çıkmasına sebep olmuştur.
- Islahat Fermanı (1856) :
Kırım Savaşı’nın sonunda 1856’da Paris’te toplanan barış konferansına sunulmuştur.
Not: Fermanın sunulmasındaki amaç Osmanli Devleti üzerindeki baskıları azaltmak konferanstan olumlu sonuçlar almak ve iç islerimize karışmalarını engellemek olmakla beraber Avrupa devletlerinin iç işlerimize müdahalesine daha fazla zemin hazırlamıştır. Ferman daha çok Hıristiyan azınlığa ve onların haklarını, ayrıcalıklarını genişletmeye yöneliktir.
Maddeleri :
- Din ve mezhep özgürlüğü sağlanacaktır.
- Okul, kilise, hastahane gibi binaların tamiri ve yeniden inşası sağlanacaktır.
- Hıristiyan ve Yahudi azınlığı küçük düşürücü sözler yasaklanmıştır.
- Hıristiyan azınlıklara devlet memurlarına ve çeşitli okullara girme imkânı verilmiştir.
- Mahkemelerin açık yapılması, herkesin kendi dinine göre yemin etmesi, hapishanelerin ıslahı ve kanunların azınlıkların diline çevrilmesi kararlaştırılmıştır.
- İşkence, dayak ve angarya kaldırılmıştır.
- Vergiler herkesin gelirine göre alınacak
- Azınlıklara bedelli askerlik getirildi.
- Hıristiyanlar da il genel meclisine üye olabilecekler
- Yabancılara da vergilerini vermek şartıyla mal mülk sahibi olma imkânı verilmiştir.
- Azınlıklara da banka, şirket, okul açma imkânı verilmiştir.
Not: Müslüman halka bir ayrıcalık getirmezken gayr-i müslim halkın hakları daha da genişletilmiştir.

I. MESRUTIYET DÖNEMI (1876)
Balkan bunalımını görüşmek üzere İstanbul Konferansı toplandığı esnada Avrupa devletlerinin iç islerimize karismasini engellemek için 23 Aralık 1876’da Osmanlıcılık fikrini savunan Jön Türklerin gayretleriyle Kanun-i Esasi ilan edilerek Mesrutiyet dönemi başlamıştır. Meclisi Ayan ve Mebusun olmak üzere iki tane meclis açılmıştır. Ayanlar meclisi üyeleri padişah tarafından seçilir ve ölene kadar üye kalırlar. Meclis-i Mebusun üyeleri 50.000 kişide 1 olmak üzere halk tarafından seçilir. Anayasaya göre yürütmeden padişah ve hükümet, yasamadan meclis sorumludur. Fakat son söz padişahındır. Hükümet padişaha karışı sorumludur. Padişahın meclisi açma kapatma yetkisi vardır.
Not-1: Halk padişahın yaninda ilk kez yönetime katılmıştır.
Not-2: 93 harbini bahane eden II. Abdülhamit meclisi feshetmiştir.
Not-3: 1881’de dış borçlarımızla ilgili Duyun-i Umumiye (dış borçlar genel idaresi) kurulmuştur.

II. MESRUTIYET DÖNEMI (1908)
İttihat ve Terakkicilerin baskıları sonucu II. Abdülhamit 1908 Reval Görüşmeleri sırasında meşrutiyeti yeniden ilan etmiştir. Türkçülük fikri devlet üzerinde etkili olmaya başlamıştır.
Not: II. Mesrutiyet ile yönetimi fiilen ele geçiren İttihat ve Terakkiciler 1913 Baba-ı Ali baskını ile iktidarı resmen ele geçirmişlerdir. (23 Ocak 1913)
Bir takim yeniliklerle yürürlüğe giren Anayasaya göre padişahın meclisi açma, kapatma yetkisi sınırlandırılmış, hükümet meclise karşı sorumlu hale gelmiş, devlet kademelerine gelebilmek için müslüman olma şartı kaldırılmıştır.
¨ 31 Mart Vak’ası (13 Nisan 1909)
İttihat ve Terakki yönetiminden memnun olmayanlar ve muhalifler isyan etmişler, Selanik’te oluşturulan Mahmut Şevket Paşa komutasındaki hareket ordusu gelerek isyanı bastırmıştır.
Not-1: Rejimi değiştirmeye yönelik ilk isyan hareketidir.
Not-2: II. Abdülhamit isyanla alakalı görülerek meclis kararıyla tahttan indirilmiştir.
Not-3: Mustafa Kemal bu orduda Kurmay Yüzbaşı olarak görev yapmıştır.
Not-4: Bu dönemde kız öğrenciler için yüksekokul açıldı.

I. DÜNYA SAVASI (1914-1918)
Nedenleri :
** Sanayi inkılabı sonucunda devletler arasında Pazar ve hammadde arayışından doğan sömürgecilik yarışı ve ekonomik rekabet
** Ekonomik yarisin devletler arası bloklaşmalara sebep olması
** Almanya ile Fransa arasında Alsac-e Lorainne (Alsas Loren) bölgesinden doğan çekişme
** Rusya ile Avusturya – Macaristan İmparatorluğu arasında Rusların Panslavizm politikasından doğan gerginlik
** Rusların Osmanlı toprakları üzerindeki emelleri ve sıcak denizlere inme politikası
** Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun Bosna Hersek’i ilhakının Sırbistan ile arasında meydana getirdiği gerginlik
** Avusturya – Macaristan İmparatorluğu veliahtının Bosna Hersek’i ziyaretinde bir sırp tarafından öldürülmesi
SAVAŞIN BASLAMASI VE GELİŞMESİ :
Avusturya ile Sırbistan arasında başlayan savaş, Almanya, Rusya, Fransa ve İngiltere’nin de savasa katılmasıyla bir dünya savaşına dönüşmüştür.
(Bağlaşma) Ittifak Devletleri: Almanya, Avusturya – Macaristan İmparatorluğu, İtalya (savaş başlayınca taraf değiştirmiştir.) Savaş başlayınca Osmanlı ve Bulgaristan da katılmışlardır.
(Anlaşma) Ittifak Devletleri: İngiltere, Fransa, Rusya savaş başlayınca Romanya, İtalya, Portekiz, Japonya, A.B.D. Yunanistan, Sırbistan da katılmıştır.
Osmanli Devleti’nin Savasa Girme ve Ittifak Devletleri’ni Tercih Sebepleri :
* Basta Balkanlar olmak üzere kaybedilen toprakları geri alma düşüncesi.
* Turan idealini gerçekleştirme düşüncesi.
* Almanya’nın savaşı kazanacağına kesin gözüyle bakılması
* Yalnızlık politikasından kurtulmak istemesi
* Kapitülasyonlar ve Duyun-u Umumiye’den dolay İngiltere ve Fransa’nın ekonomik baskısı altında bulunması
* İttihatçı subaylarda Alman hayranlığı olması
* İngiltere’nin önünden kaçan “Goben” ve “Breslav” adli iki Alman gemisinin “Yavuz” ve “
Midilli” adi verilerek satın alındığının ilan edilmesi, Karadeniz’e geçen bu gemilerin Rusların, Sivastopol ve Odesa limanlarını bombalaması.
Almanların Osmanlıları Savaşa Çekmekteki Amaçları :
* Yeni cepheler açmak, kendi yüklerini hafifletmek
* Osmanli’nin jeopolitik konumu
* Halifenin nüfuzundan faydalanmak (Cihad ilanı)
* Petrol bölgelerini kontrol altında tutmak
* İngilizlerin sömürgeleri ile irtibatını kesmek
* Osmanli’nin mevcut asker potansiyelinden faydalanmak
* Boğazların kontrol altında tutulmasıyla Rusya’ya yardım yapılmasını engellemek

I. DÜNYA SAVASI SIRASINDA BÜYÜK DEVLETLERIN DURUMU
İtalya’nın Durumu: Savaş öncesi gruplaşmalarda Almanya’nın yanında yar alan İtalya, savaş başlayınca tarafsız kalmıştı. 12 Ada ve Güneybatı Anadolu’nun vaad edilmesiyle İtilaf Devletleri yanında savasa katılmış, sonra Batı Anadolu da vadedilmiştir.

Bulgaristan’ın Durumu: II. Balkan savaşında kaybettiği toprakları geri almak isteyen Bulgaristan Çanakkale Savaşı’ndan sonra Osmanlı yanında savasa girmiştir. Böylece Osmanli-Alman kara bağlantısı sağlanmıştır.
Rusya’nın Durumu: Rusya yardım alamayınca zor durumda kalmış, 1917’de Bolşevik İhtilalıyla Çarlık Rusya’sı yıkılmış Sovyet Rusya kurulmuştur. Sovyet Rusya 3 Mart 1918 Brest – Litowsk Antlaşması’yla savaştan çekilmiştir.

ABD’nin Durumu: Savaşta uzun süre tarafsızlığını koruyan ABD, ticaret ve yolcu gemilerinin Alman denizaltıları tarafından batırılması sonucu savasa katılmıştır. ABD’nin katılmasıyla savaş kısa sürede sona ermiştir.
Not: Yunanistan savasa en son katılan devlettir.

OSMANLI DEVLETI’NIN SAVASTIGI CEPHELER
** Kendi toprakları üzerindeki cepheler:

Taarruz Cepheleri :
* Kafkas
* Kanal

Savunma Cepheleri :
* Çanakkale, Irak, Suriye – Filistin, Hicaz – Yemen
** Müttefiklerine yardım için savaştığı cepheler :
* Romanya
* Makedonya
* Galiçya
Kafkas Cephesi: Doğu Anadolu’nun Rusların eline geçmesini engellemek, daha öce kaybedilen toprakları geri almak, Kafkasları ele geçirerek Turan İdealini gerçekleştirmek amaçlanmıştır.
Osmanli Devleti soğuk, hastalık ve açlık karşısında yaklaşık 100.000 şehit vermiştir. Ruslar ilerleyerek Muş, Bitlis, Van, Erzurum ve Trabzon’a kadar Doğu Anadolu’yu ele geçirmiş, Mustafa Kemal, Muş ve Bitlis’i bizzat kurtarmıştır. 3 Mart 1918 Brest-Litowsk Antlaşması ile bu bölgeler, hatta 1878 Berlin Antlaşması’yla kaybedilen Kars, Ardahan ve Batum da geri alınmış, Kafkas cephesi kapanmıştır.
Not: Karışıklık çıkaran Ermeniler, 1915 Tehcir Kanunu ile Suriye taraflarına sürülmüştür.
Kanal Cephesi: İngiltere’nin sömürgeleri ile irtibatını kesmek için Almanlarla beraber Süveyş Kanalı’na iki kez çıkarma yapılmışsa da başarılı olunamamıştır.
Not: İngiltere tepki olarak Çanakkale ve Irak cephelerini açmıştır.
Çanakkale Cephesi (18 Mart 1915) :
Cephenin Açılma Sebepleri :
* Rusya’ya yardım etmek
* Osmanli Devleti’ni savaş dışı bırakmak
* Boğazları ve İstanbul’u ele geçirerek jeopolitik açıdan avantaj elde etmek
* Balkan devletlerini kendi yanlarında savaşa çekerek yeni cepheler açmak.
* Savaşı kısa sürede sona erdirmek.
Sonuçları :
* Nusret mayın gemisinin başarılı çalışmaları, Türk askerinin kahramanlığı ve topçuların isabetli atışları karşısında İtilaf devletleri gerek denizde gerekse karada mağlup olmuşlardır.
* Savaş en az 2 yıl daha uzamıştır.
* Bulgaristan Osmanli Devleti’nin yanında savaşa girmiştir.
* İngiltere ve Fransa’nın itibari sarsılmıştır.
* Gizli antlaşmalar gündeme gelmiştir. (Rusya’nın isteği üzerine)
* Rusya’ya yardım yapılamayınca Çarlık Rejimi zor duruma düşmüş ve 1917 Bolşevik ihtilali'ne zemin hazırlamıştır.
* Mustafa Kemal’in Anafartalar, Conkbayırı, Arıburnu ve Kireçtepe’de elde ettiği başarıları, Milli Mücadele’ye lider olmasını sağlamıştır.
Irak Cephesi: İngiltere Rusya’ya karadan yardım yapmak ve petrol bölgelerini ele geçirmek amacıyla taarruza geçmiş ise de Osmanli ordulari tarafından Kut’ül-Amara bölgesinde durdurulmuşlardır. Fakat yardım alan İngilizler ilerleyerek Bağdat’ı ele geçirmişler, Musul önlerine geldiklerinde Mondros Mütarekesi imzalanmıştır.
Suriye, Filistin, Hicaz ve Yemen Cepheleri: Bu cephelerde Ingilizlerle ve onların kandırdıkları Araplarla mücadele edilmiş ve bu topraklar kaybedilmiştir.
Not-1: İslamcılık fikrinin geçerliliğinin kaybedildiği görülmüştür.
Not-2: Osmanlılar’dan ayrılan en son topluluk Araplar’dır.
Not-3: Mustafa Kemal’in I. Dünya Savaşı’ndaki son görevi en son kapanan Suriye Cephesinde Yıldırım Orduları grup komutanlığıdır.
Romanya, Makedonya, Galiçya Cepheleri: Müttefiklerine yardım amacıyla ordular gönderilen bu cepheler, Rusya’da ihtilalin çıkması ve Brest-Litowsk Antlaşması’yla kapanmıştır.

WILSON ILKELERI ( 8 OCAK 1918)
A.B.D. başkanı Wilson, savaş sonrası düzeni sağlamak ve barışı korumak amacıyla 14 maddelik ilkelerini yayınlamıştır. Buna göre :
* Boğazlar bütün devletlere açık olacak
* Her millet kendi geleceğini kendisi tayin edebilecek, Türkler nüfus yoğunluğuna sahip oldukları bölgelerde bağımsız olarak yasayabilecekler, azınlıklar nüfus çoğunluğuna sahip oldukları bölgelerde bağımsız devletler kurabilecek
* Savaş sonrası toprak işgali olmayacak
* Mağlup devletlerden savaş tazminatı alınmayacak
* Gizli anlaşmalar iptal edilecek, barış görüşmeleri açık olacak
* Alsac-e Lorainne bölgesi Fransa’ya verilecek
* Cemiyet-i Akvam (Milletler Cemiyeti) kurulacak
* Sömürgecilik yapılmayacak

GİZLİ ANTLAŞMALAR
(OSMANLI DEVLETİ’Nİ PAYLAŞMA TASARILARI)
* 1915 Boğazlar Antlaşması: Rusya’yı kendi yanlarında tutabilmek için İngiltere ve Fransa tarafından İstanbul, Boğazlar ve Marmara kıyıları Rusya’ya vadedilmiştir.

* 1915 Londra Antlaşması: 12 Ada ve Güneybatı Anadolu İtalyanlara vadedilerek itilaf Devletleri’nin yanında savaşa çekildiği antlaşmadır.

* 1916 Sykes-Picot Antlaşması: İngiltere ve Fransa’nın Osmanli topraklarını paylaştıkları anlaşmadır. Çukurova, Güneydoğu Anadolu, Musul ve Suriye çevresi Fransızlara, Irak İngilizlere
bırakılacak, diğer bölgelerde ise bir Arap devleti kurulacaktır.
* 1916 Petrograd Antlaşması: Doğu Anadolu ve Trabzon’a kadar olan Karadeniz kıyıları daha önceki bölgelere ek olarak Rusya’ya bırakılmıştır.

* 1916 Mac – Mahon Antlaşması: Ingilizlerin Mısır valisi Mac-Mahon ile Hicaz Emiri Şerif Hüseyin arasında yapılmıştır. Arapların Osmanli Devleti’ne isyan etmelerine karşılık bağımsız bir Arap devleti vadedilmiştir.
* 1917-Saint Jean de Maurienne Antlaşması: Rusya’nın savaştan çekilme ihtimali üzerine İtalya’nın önemi artmış ve önceki bölgelere ek olarak Bati Anadolu da İtalyanlara vaat edilmiştir.
Not: Rusya’da Bolşevik Ihtilali sonunda kurulan yeni rejim tarafından gizli antlaşmalar dünya kamuoyuna duyurulmuş, böylece uygulama alanı bulamamışlardır.

I. DÜNYA SAVASI’NIN SONUÇLARI
.Yaklaşık 10 milyon insan hayatini kaybetmiştir.
. Bazı büyük devletler yıkılmış, yeni devletler kurulmuştur. (Avusturya, Macaristan, Yugoslavya, Polonya, Çekoslovakya)
. Bazı devletlerde rejim değişikliği meydana gelmiştir. (Rusya’da kominizm, İtalya’da faşizm, Almanya’da Nazizm, Türkiye’de cumhuriyet). Genel olarak cumhuriyet ağırlıklı rejimler kurulmuştur.
. Bazı devletlerde yönetimde değişiklikler olmuştur. İttihat Terakkiciler yurt dışına kaçmış, Ahmet İzzet Pasa. Yeni teknolojik silahlar kullanılmıştır. (Uçak, tank, denizaltı)
. Kurtuluş Savası’na sebep olmuştur.
. Mağlup devletlerle önce ateşkes, daha sonra barış antlaşmaları imzalanmıştır.
Bulgaristan ile Selanik Mütarekesi – Neuilly Barış Antlaşması
Osmanlı ile – Mondros Mütarekesi – Sevres Antlaşması
Avusturya ile – Willa Gusti Mütarekesi – Saint Germain Barış Antlaşması
Almanya ile – Rethondes Mütarekesi – Wersailles (Versay) Barış Antlaşması
Macaristan ile – Trianon Barış Antlaşması imzalanmıştır.
* Osmanli Devleti Ortadoğu topraklarını kaybetmiştir.
* I. Dünya Savası’nın sonuçları özellikle (Versay Antlaşması) II. Dünya Savası’na sebep olmuştur.
* Milletler Cemiyeti (Cemiyeti Akvam) kurulmuştur.